Το επιβλητικό γλυπτό του Κώστα Βαρώτσου στο λιμάνι του νησιού αναμένει την απόφαση της νέας δημοτικής αρχής για την τύχη του Του Γιωργου Θ. Καλοφωνου*
Μέσα στον θλιβερό, εφέτος, εορταστικό διάκοσμο του λιμανιού της «πρώτης πρωτεύουσας της Νεότερης Ελλάδας», η «Πύλη της Αίγινας», το επιβλητικό έργο του Κώστα Βαρώτσου, στέκεται τις νύχτες σκοτεινή, χωρίς τον χαρακτηριστικό φωτισμό της. Μοιάζει να περιμένει καρτερικά τη δυσοίωνη μοίρα που, απ' ό,τι φαίνεται, της επιφυλάσσουν οι προσεχείς ημέρες. Δώρο του διεθνώς καταξιωμένου εικαστικού στο νησί όπου κατοικεί τα τελευταία χρόνια, το έργο, από τη στιγμή που τοποθετήθηκε πριν από ένα χρόνο, έγινε αντικείμενο διενέξεων ανάμεσα στην τότε δημοτική αρχή, που το αποδέχτηκε με ευγνωμοσύνη, και στην τότε αντιπολίτευση που τώρα αναλαμβάνει τον δήμο και η οποία ήταν αντίθετη. Ανάμεικτα ήταν από την αρχή και τα συναισθήματα των κατοίκων της Αίγινας. Οι υποστηρικτές του ενθουσιάστηκαν από τις μεταμορφώσεις του μέσα από τη σχέση του με το φως και το νερό, και θεώρησαν μεγάλο ατού για την Αίγινα να φιλοξενεί το έργο ενός τόσο διάσημου δημιουργού. Οι φανατικοί πολέμιοί του το είδαν ως στοιχείο ξένο, που με τις διαστάσεις του παρεμβαίνει επιθετικά στο ιστορικό τοπίο της παραλίας της Αίγινας. Το ύψος του θεωρήθηκε ανταγωνιστικό προς τα παρακείμενα μνημεία, το χρώμα του φυσικού γυαλιού πολύ πρασινωπό για να εναρμονίζεται με τη χρωματική γκάμα της θάλασσας, του ουρανού και του ορίζοντα που το περιβάλλουν. Η λιτότητα του έργου -που σε σχέση με παλιότερα έργα του Βαρώτσου μπορεί να θεωρηθεί μινιμαλιστικό- άλλους τους ανακούφισε, γιατί αποδέχθηκαν ότι δεν προκαλεί ζημιά στο τοπίο, ενώ άλλους τους εξόργισε, γιατί το εξέλαβαν ως ένα είδος απάτης. Αυτοί οι τελευταίοι που συχνά το αποκαλούν «πίνακα ανακοινώσεων» και πιο πρόσφατα «κούφωμα», αδυνατούν να αντιληφθούν πώς μπορεί ένα έργο τόσο λιτό να θεωρηθεί τέχνη. Ισως θα εκτιμούσαν πολύ περισσότερο έναν ανδριάντα γέροντα ναυτικού με ένα τσιμπούκι: μια τρισδιάστατη απεικόνιση του γνωστού «Γέρου με την Πίπα».
Πρόταση μεταφοράς
Στο σκοτεινό αυτό τοπίο ήλθε να προστεθεί και η εκ των υστέρων γνωμάτευση της προϊσταμένης της 1ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, Αικατερίνης Παντελίδου, που ήταν αρνητική για το έργο, προβάλλοντας την άποψη ότι αυτό παρεμβαίνει επιθετικά στον περιβάλλοντα χώρο του μνημείου του Αγίου Νικολάου του Θαλασσινού. Δεν προτείνει την κατεδάφισή του, όπως παραπλανητικά διατυμπανίζουν ορισμένα αιγινίτικα ιστολόγια, αλλά τη μεταφορά του σε πιο πρόσφορη θέση, σε συνεννόηση με τον καλλιτέχνη. Στην αξιοπιστία της γνωμάτευσής της δεν την βοηθούν οι ποιητικές εξάρσεις των διατυπώσεών της (το έργο ««εφορμά» οπτικά και συμβολικά με ιδιαίτερα επιθετική διάθεση», «ανατρέπει την αγλαή ευφορία του βλέμματος» κ.ο.κ.) αλλά κυρίως η καταφανής άγνοιά της για το ίδιο το έργο. Οπως αποκαλύπτεται, η έκθεσή της δεν είναι αποτέλεσμα αυτοψίας, ενώ δεν λαμβάνει υπ' όψιν της ότι το έργο είναι τοποειδικό (site specific). Ενα τέτοιο έργο δεν αποτελείται απλώς από την όποια κατασκευή, αλλά περιλαμβάνει και τη σχέση της με τον περιβάλλοντα χώρο, ο οποίος υπαγορεύει τη μορφή, τις διαστάσεις και την ακριβή θέση στην οποία έχει τοποθετηθεί. Δεν βοηθά επίσης τη συντάκτρια του εγγράφου αυτού και η απόλυτη αδιαφορία της υπηρεσίας της για την Αίγινα, της οποίας την προστατευόμενη όψη έχει αφήσει έρμαιο φωτεινών επιγραφών, διαφημιστικών πινακίδων και άλλων αυθαίρετων επεμβάσεων που την υποβαθμίζουν απόλυτα σε σχέση π.χ. με τη διατηρητέα Υδρα, η οποία ανήκει επίσης στην αρμοδιότητά της. Ακόμη και τον ίδιο τον «προσβαλλόμενο» από την «εφόρμηση» του Βαρώτσου ναΐσκο του Αγίου Νικολάου, άμεσο αντικείμενο της αρμοδιότητάς της και ορόσημο του λιμένα, τον έχει αφήσει να υποβαθμίζεται από τους ιστούς με τις συνθετικές σημαίες που έχουν αυθαίρετα τοποθετηθεί εδώ και χρόνια στην πρόσοψή του.
Ουσιαστικά ερωτήματα
Το πρόβλημα που έχει προκύψει με την «Πύλη» του Κώστα Βαρώτσου θέτει πολλά δυσεπίλυτα ερωτήματα, όπως, για παράδειγμα, εκείνο της θέσης της σύγχρονης τέχνης σε προστατευόμενα αρχιτεκτονικά μνημεία, ή του ποιος, και με ποια κριτήρια, αποφασίζει τελικά για τις παρεμβάσεις στον δημόσιο χώρο. Θέτει άλλωστε και όλους εμάς, τους κατοίκους της Αίγινας, αλλά και τους πολίτες της χώρας μας, προ των ευθυνών μας. Σε επίπεδο τοπικής πολιτικής, βέβαια, δεν μοιάζει να απαιτείται πολλή σκέψη και προβληματισμός. Εχοντας πρόσφατη την εντολή των ψηφοφόρων της, η πρώην αντιπολίτευση και νυν δημοτική αρχή, έχει τυπικά το δικαίωμα να αποφασίσει την απομάκρυνση -ακόμη και την καταστροφή- του έργου. Θα πρέπει όμως να είναι έτοιμη να αντιμετωπίσει και τη διεθνή κατακραυγή που, σχεδόν σίγουρα, θα προκύψει, εφόσον πρόκειται για έργο διαπρεπούς δημιουργού. Στην περίπτωση αυτή, η επιχειρηματολογία που αναπτύσσεται τελευταία ως προς την εγκυρότητα ή μη της αδειοδότησης του έργου, θα την αφήσει ακάλυπτη. Τα ουσιαστικά ερωτήματα όμως είναι άλλα. Είμαστε διατεθειμένοι να αποδείξουμε έμπρακτα τον σεβασμό μας στην ιστορική φυσιογνωμία του νησιού αντί να την ανακαλύπτουμε υποκριτικά μόνον όταν θεωρούμε ότι μας συμφέρει; Είμαστε έτοιμοι να ενεργήσουμε θετικά ξεκινώντας με την αποκατάσταση της διατηρητέας όψης της πόλης, απομακρύνοντας τις αυθαίρετες αισθητικά παρεμβάσεις και όχι τα έργα τέχνης, ανεξάρτητα από το αν μας αρέσουν ή όχι;
Το παράδειγμα της Υδρας θα έπρεπε να μας απασχολήσει. Η κατάσταση εκεί -αποτέλεσμα διαρκούς και επώδυνου αγώνα της αρχαιολογικής υπηρεσίας- έχει προσφέρει τα μέγιστα στην ποιοτική ανάπτυξη του νησιού. Αν λοιπόν το θέμα αφορούσε έναν τόπο σαν την Υδρα, θα ήταν ίσως εποικοδομητικό να αναπτύξουμε έναν προβληματισμό γύρω από την τοποθέτηση εκεί ενός έργου σύγχρονης τέχνης. Στην Αίγινα όμως, μέσα στην απίστευτη αισθητική αυθαιρεσία που επικρατεί, οποιαδήποτε τέτοια συζήτηση μας εκθέτει, απλώς, ακόμη περισσότερο.
* Ο κ. Γιώργος Θ. Καλόφωνος είναι ιστορικός-βυζαντινολόγος και πρόεδρος του Συλλόγου των Φίλων του Διεθνούς Μουσικού Φεστιβάλ Αίγινας.
αφήστε το κουφωμα εκεί που είναι, για να θυμούνται οι επόμενες γενιές οτι η μοναδική εκτόνωση ολων αυτων που προσπάθησαν να πάρουν τον δημο με όχημα τους κωτσακη, χαρτοφύλακα και καλαμακη είχε σαν ιδεολογική πρακτική και ουσιαστική κατάληξη ενα κούφωμα άλλωστε έχουμε πολλά παραδείγματα και απο το παρελθόν τον περικλη τον χαρακτηρίζει ο Παρθενώνας, το δικο μας ιδεολογικό συνονθύλευμα θα το χαρακτηρίζει το ΚΟΥΦΩΜΑ. είναι όντως λυπηρό και τραγικά θλιβερό για ολους αυτούς τους δήθεν που ειτε πρόλαβαν ειτε δεν κατάφεραν να γευτούν απο την παρθενική τους τετραετία την εξουσία, να καταλήξουν στην σκια ενος διαμπερούς κουφώματος ας σταθούν λοιπόν μπροστά στο επίτευγμα τους και ας θαυμάσουν την δήθεν σκια τους για να μετρήσουν μα αυτο τον τρόπο το πολιτικό και ιδεολογικό τους ανάστημα RED
25 Δεκεμβρίου 2010 12:56 μ.μ.