Η επέκταση σε χωρικά ύδατα 12 μιλίων -που θα έδινε στην Ελλάδα το 72% του Αιγαίου- θα μπορούσε να φέρει σε έξαρση μακροχρόνιες συνοριακές διαφορές μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας.
Καθ' όλη τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, η νότια πλευρά του ΝΑΤΟ ήταν πολιτικά η πιο ευάλωτη. Η Ελλάδα και η Τουρκία, που βρίσκονται σε πόλεμο κατά καιρούς από το 1821 και σε αντιπαράθεση για την Κύπρο από τη δεκαετία του 1960, βρίσκονται όλο και περισσότερο σε αντιπαράθεση για τα σύνορα του Αιγαίου. Και οι δύο χώρες είναι ονομαστικά σύμμαχοι στο ΝΑΤΟ, αλλά για τους εταίρους τους, η συμμαχία συχνά δεν φαίνεται τόσο αποτρεπτική για την εξωτερική επιθετικότητα όσο μια συσκευή που τους κρατά υπό περιορισμό.
Η θρυλική "κρασοσκότεινη θάλασσα" του Ομήρου είναι κάτι περισσότερο από ένα σύνορο μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας - είναι ένας απαραίτητος θαλάσσιος και εναέριος διάδρομος από τη Μεσόγειο και την Ευρώπη προς τη Μαύρη Θάλασσα, τα τουρκικά στενά και τη Μέση Ανατολή. Για την Τουρκία, αποτελεί πύλη για τα θαλάσσια λιμάνια της στην Ανατολία και τη Θράκη. Οι μακροχρόνιες διαφορές σχετικά με τα χωρικά θαλάσσια όρια των ελληνικών νησιών του Αιγαίου έχουν τώρα επιδεινωθεί από μια ελληνική απειλή για επέκταση αυτών των ορίων και από διαμάχες σχετικά με τα δικαιώματα στην υφαλοκρηπίδα του Αιγαίου και την αλιεία, τον έλεγχο της πολιτικής εναέριας κυκλοφορίας και την υποτιθέμενη στρατιωτικοποίηση των ελληνικών νησιών κοντά στις ακτές της Ανατολίας.
Από την έναρξη ισχύος το 1994 της Σύμβασης του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας (ΔΘ), αυτά τα αλληλένδετα ζητήματα έχουν φτάσει σε κρίσιμη μάζα. Η Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας, που έχει πλέον επικυρωθεί από 109 κράτη, επικαιροποιεί και αντικαθιστά προηγούμενες συμβάσεις για τα χωρικά ύδατα, την ανοικτή θάλασσα, την υφαλοκρηπίδα και τους ζώντες πόρους- κωδικοποιεί επίσης άλλους τομείς του διεθνούς εθιμικού δικαίου. Τα άρθρα της για τη ναυσιπλοΐα, τα οποία γίνονται δεκτά ως διεθνές δίκαιο ακόμη και από κράτη που δεν έχουν υπογράψει τη Σύμβαση -συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Πολιτειών- επιτρέπουν χωρικά ύδατα έως και 12 μίλια από την ακτή. Στην πραγματικότητα, ο πρόεδρος Ρόναλντ Ρίγκαν ενέκρινε το 1988 την επέκταση της χωρικής θάλασσας των ΗΠΑ από τα 3 στα 12 μίλια. Εντός αυτής της περιοχής, το παράκτιο κράτος έχει όλα τα δικαιώματα κυριαρχίας, και τα δικαιώματα αυτά επεκτείνονται στον εναέριο χώρο από πάνω και στον πυθμένα κάτω.
Τόσο η Ελλάδα όσο και η Τουρκία παραμένουν προσηλωμένες σε χωρικά ύδατα έξι μιλίων στο Αιγαίο, αν και η Ελλάδα -η οποία υπέγραψε τη Σύμβαση το 1982 και την επικύρωσε τον Ιανουάριο του 1995- υποστηρίζει ότι από την έναρξη ισχύος της Σύμβασης έχει το δικαίωμα βάσει του διεθνούς δικαίου να επεκταθεί στα 12 μίλια όποτε το επιλέξει, και το κοινοβούλιο της ψήφισε σχετικό ψήφισμα κατά την επικύρωση. Η Τουρκία, ωστόσο, αρνείται να προσχωρήσει στη Σύμβαση. Έχει επανειλημμένα προειδοποιήσει ότι αν η Ελλάδα προχωρήσει μονομερώς πέρα από τα έξι μίλια θα "λάβει όλα τα απαραίτητα μέτρα για να προστατεύσει τα συμφέροντά της", συμπεριλαμβανομένης της προσφυγής σε πόλεμο.
Η ουσία του προβλήματος είναι η γεωγραφία. Υπάρχουν σχεδόν 2.400 ελληνικά νησιά στο Αιγαίο και τα νησιωτικά συμπλέγματα εκτείνονται μέχρι την ηπειρωτική Τουρκία της Ανατολίας. Κάθε ένα από τα νησιά έχει τα δικά του χωρικά ύδατα, τα οποία, ακόμη και με το όριο των έξι μιλίων, συχνά συνδέονται με εκείνα των γειτόνων του. Κάτω από το όριο των έξι μιλίων, σχετικά στενές λωρίδες διεθνών υδάτων περνούν μέσα από τα νησιά και παρέχουν διέλευση υψηλής θάλασσας μεταξύ της Μεσογείου και των Δαρδανελίων, της Μαύρης Θάλασσας και των τουρκικών λιμανιών στην Ευρώπη και την Ανατολία. Μια επέκταση στα 12 μίλια θα έδινε στην Ελλάδα το 72% του Αιγαίου, θα άφηνε στην Τουρκία μόνο το 9% και θα μείωνε τα διεθνή ύδατα του Αιγαίου στο 19%. Θα έκλεινε σχεδόν κάθε δίοδο υψηλής θάλασσας και θα μετέτρεπε το Αιγαίο σε ελληνική λίμνη, με παρόμοιες συνέπειες για τον εναέριο χώρο.
Η Σύμβαση LOS προβλέπει σημαντικές εξαιρέσεις από τους περιορισμούς των χωρικών υδάτων. Δημιουργεί ένα δικαίωμα αβλαβούς διέλευσης, το οποίο επιτρέπει στα ναυτικά και εμπορικά πλοία όλων των εθνών να πραγματοποιούν ταχείες διελεύσεις μέσω των χωρικών υδάτων ενός παράκτιου κράτους, εφόσον συμμορφώνονται με ορισμένες προϋποθέσεις. Τα πολεμικά πλοία δεν μπορούν να συμμετάσχουν σε έναν κατάλογο απαγορευμένων δραστηριοτήτων επί του πλοίου, συμπεριλαμβανομένων των ασκήσεων όπλων, της εκτόξευσης αεροσκαφών και της συλλογής πληροφοριών- τα υποβρύχια πρέπει να ταξιδεύουν στην επιφάνεια. Τα εμπορικά πλοία υπόκεινται στους αστυνομικούς, ασφαλιστικούς και περιβαλλοντικούς κανονισμούς του παράκτιου κράτους.
Στις 21 Ιουλίου 1995, η Ελλάδα επικύρωσε τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982 (εφεξής η Σύμβαση του 1982). Η θέση σε ισχύ μιας ευρέως αποδεκτής και ολοκληρωμένης σύμβασης για το δίκαιο της θάλασσας αποτελούσε σταθερό στόχο των διαδοχικών ελληνικών κυβερνήσεων από την έναρξη των διαπραγματεύσεων πριν από δύο δεκαετίες. Η Ελλάδα ήταν πολύ δραστήρια κατά τη διάρκεια της τρίτης Διάσκεψης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS III]), ψηφίζοντας υπέρ της Σύμβασης και της Τελικής Πράξης της με την πρόθεση να την επικυρώσει σε μεταγενέστερη ημερομηνία. Το παρόν άρθρο εξετάζει το πολιτικό και ουσιαστικό πλαίσιο της ελληνικής επικύρωσης της Σύμβασης του 1982 εξετάζοντας τον αντίκτυπό της στα ελληνικά συμφέροντα για το δίκαιο της θάλασσας και αξιολογώντας τις επιπτώσεις της στις ελληνοτουρκικές σχέσεις στο Αιγαίο Πέλαγος.
πηγή : The Greek-Turkish Maritime Dispute Chapter
A Paradigm Change in the Governance of the Aegean Sea
Andreas Stergiou
First Online: 04 November 2022
Part of the Contributions to International Relations book series (CIR)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου