Η πτώση του Άσαντ έχει αποκαλύψει την έκταση της ζημιάς στον άξονα αντίστασης του Ιράν

 

Η Συρία αναζητά τον δρόμο της. Μια επικρατούσα  άποψη.

Η εκδίωξη του βάναυσου δικτάτορα της Συρίας Μπασάρ αλ Άσαντ από τον λαό του δεν είναι απλώς ένα σημαντικό εθνικό γεγονός, αλλά ένα γεγονός με συνέπειες που διαχέονται σε όλη τη Μέση Ανατολή, πουθενά περισσότερο από το Ιράν. Η απότομη αποχώρηση της Τεχεράνης από τη Συρία, έχοντας υποστηρίξει τον Άσαντ από την εξέγερση της Αραβικής Άνοιξης το 2011, έχει αποκαλύψει τη στρατηγική και στρατιωτική αδυναμία του Ιράν.

Από τις επιθέσεις της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου 2023, το Ισραήλ, σε μια απόκλιση από προηγούμενες προσπάθειες, προσπάθησε να υποβαθμίσει τις ομάδες του άξονα στα σύνορά του και να σπάσει τους δεσμούς τους με το Ιράν. 

Ο πόλεμος στη Γάζα, που βρίσκεται ακόμη σε εξέλιξη και έχει οδηγήσει σε ανθρωπιστική κρίση και πάνω από 45.000 θανάτους Παλαιστινίων, έχει πλήξει σοβαρά τη Χαμάς. 

Η Χεζμπολάχ, η ηγεσία της οποίας αποφάσισε να υποστηρίξει τη Χαμάς και να επιτεθεί στο Ισραήλ στις 8 Οκτωβρίου, έχει αποδυναμωθεί σοβαρά από τη στρατιωτική απάντηση του Ισραήλ.  Το Τελ Αβίβ εξάλειψε τη δομή διοίκησης της ομάδας, συμπεριλαμβανομένου του μακροχρόνιου ηγέτη της Χασάν Νασράλα, σε μόλις τρεις μήνες από τον Σεπτέμβριο του 2024.

Εν μέσω αυτών των απωλειών, το Ιράν υποστήριξε την κατάπαυση του πυρός του Λιβάνου που συμφωνήθηκε με το Ισραήλ τον Νοέμβριο με στόχο να επιτρέψει στην ομάδα να ανακάμψει.  Ωστόσο, η αποχώρηση του Άσαντ είναι άλλη μια σαφής οπισθοδρόμηση για την Τεχεράνη, επιδεικνύοντας τους περιορισμούς της στρατηγικής της «ενότητας των αρένων» που αποσκοπούσε στον συντονισμό της δράσης από στοιχεία του άξονα. Ενώ η δραστηριότητα του άξονα είναι ακόμη σε εξέλιξη και σίγουρα μετατοπίζεται για να προσαρμοστεί στα ισραηλινά στρατιωτικά σοκ, το Ιράν παραμένει σε αμυντική στάση με την αποτροπή του σε κίνδυνο.

Μια κοινή ιστορία

Ο ρόλος της Συρίας στον άξονα συχνά περιορίζεται σε αυτόν μιας χερσαίας γέφυρας που επέτρεπε στο Ιράν να διακινεί αγαθά και να μεταφέρει θανατηφόρα βοήθεια στη Χεζμπολάχ.  Ωστόσο, η σχέση ήταν βαθύτερη και χρονολογήθηκε από την ιρανική επανάσταση του 1979. Ο πατέρας του Μπασάρ, Χαφέζ αλ Άσαντ, ήταν ο πρώτος Άραβας ηγέτης που αναγνώρισε την ισλαμική κυβέρνηση. Η Συρία ήταν επίσης το μόνο περιφερειακό κράτος που υποστήριξε ανοιχτά το Ιράν κατά τη διάρκεια του οκταετούς πολέμου του με το Ιράκ που ξεκίνησε με το χτύπημα του Σαντάμ Χουσεΐν στο ιρανικό έδαφος. 

Οι δύο χώρες παρέμειναν σύμμαχοι εναντίον του Ισραήλ και υποστήριξαν την ανάπτυξη της Χεζμπολάχ και την κατάληψη του λιβανικού κράτους.  Οι σχέσεις ήταν χλιαρές μετά τον πόλεμο του Κόλπου το 1990, καθώς ο Άσαντ προσπαθούσε να διευρύνει τις περιφερειακές του συμμαχίες, συμπεριλαμβανομένων νέων δεσμών με κράτη του Κόλπου. Ωστόσο, οι δύο χώρες συνέχισαν να αναπτύσσουν οικονομικούς και στρατιωτικούς δεσμούς, οι οποίοι εμβαθύνθηκαν σημαντικά κατά την εισβολή των ΗΠΑ στο Ιράκ το 2003.

Ως αποτέλεσμα αυτής της κοινής ιστορίας, κατά τη διάρκεια της συριακής εξέγερσης του 2011, το Ιράν και η Χεζμπολάχ επιτέθηκαν για να σώσουν τον εταίρο τους Άσαντ, ενισχύοντας τον ρόλο του στον άξονα της αντίστασης. 

Από εκείνο το σημείο, σε πολλές αραβικές χώρες, το Ιράν και οι εταίροι του δημιούργησαν ένα διασυνδεδεμένο στρατιωτικό και οικονομικό δίκτυο. Αυτές εμβαθύνθηκαν από την εκστρατεία κυρώσεων «μέγιστης πίεσης» των ΗΠΑ, καθώς οι ομάδες έχουν αναπτύξει διασυνδεδεμένους οικονομικούς δεσμούς. 

Παρά τις αντιλήψεις για δύναμη και ενότητα ενάντια στο Ισραήλ, ο άξονας χτιζόταν πάντα σε εύθραυστα θεμέλια.  Κατά την εκπαίδευση και τον εξοπλισμό των ομάδων αξόνων, η Τεχεράνη επέκτεινε την ληστρική δύναμη των αντιπροσώπων της σε βάρος των τοπικών πληθυσμών σε αδύναμα και διχασμένα κράτη. Η αστάθεια που εξήγαγε το Ιράν σε όλη την περιοχή ήταν μια αδυναμία του ίδιου του άξονα. 

Στο Ιράκ και τον Λίβανο το 2019, οι διαμαρτυρίες της κοινωνίας των πολιτών κατά της παρουσίας του Ιράν τελικά κατεστάλησαν.  Σε ολόκληρη τη Συρία, επίσης, η Τεχεράνη έχει καταδικαστεί για το ρόλο της στην προστασία ενός βάναυσου δικτάτορα σε τραγικό κόστος πάνω από μισό εκατομμύριο ανθρώπων που σκοτώθηκαν στα χέρια του καθεστώτος.

η απάντηση του Ιράν

Για να αποτρέψει τις αυξανόμενες αντιλήψεις περί αδυναμίας και την αυξανόμενη εσωτερική κριτική, ο Ανώτατος Ηγέτης του Ιράν Αλί Χαμενεΐ απάντησε με το συνηθισμένο του ύφος. Αντί να αναλάβει την ευθύνη για μια στρατηγική γκάφα και χαμένη επένδυση, έχει κατηγορήσει το Ισραήλ και τις Ηνωμένες Πολιτείες για τα γεγονότα στη Συρία. Επιπλέον, ο διοικητής του Σώματος των Φρουρών της Επανάστασης του Ιράν (IRGC), Χοσεΐν Σαλαμί, υποστήριξε περαιτέρω ότι ο άξονας αντίστασης παραμένει ανθεκτικός.

Την ίδια στιγμή, τα μηνύματα του καθεστώτος προσπάθησαν να κατηγορήσουν την υποχώρηση του Ιράν από τη Συρία στην αδιαλλαξία του ίδιου του Άσαντ.  Μερικοί από τους γνώστες έχουν υποστηρίξει ότι τον περασμένο χρόνο, η ιρανική απογοήτευση με τον Άσαντ είχε αυξηθεί. Υπήρχαν κατηγορίες ότι ο Άσαντ φαινόταν αθόρυβα συνένοχος στα ισραηλινά χτυπήματα σε ιρανικά πλεονεκτήματα στη Συρία και ότι δεν έπαιζε επαρκώς τον ρόλο του στον άξονα της αντίστασης. 

Μετά τις ισραηλινές εκστρατείες στη Γάζα και τον Λίβανο, η απομάκρυνση του Ιράν από τη Συρία καθιστά σαφές ότι ο άξονας αντίστασης δεν έχει παράσχει στο Ιράν «μπροστινή άμυνα». Η Τεχεράνη γνωρίζει πολύ καλά ότι η εκστρατεία του Ισραήλ εναντίον του άξονα δεν έχει ακόμη τελειώσει. 

Έχοντας κηρύξει πόλεμο σε επτά μέτωπα, η ισραηλινή κυβέρνηση δεν έχει ακόμη αντιμετωπίσει ρητά τις απειλές από το Ιράκ, την Υεμένη ή πιο άμεσα από το ίδιο το Ιράν. Δύο άμεσες περίοδοι άνευ προηγουμένου κλιμάκωσης μεταξύ του Ιράν και του Ισραήλ τον Απρίλιο και τον Οκτώβριο του τρέχοντος έτους ενίσχυσαν τη στρατιωτική υπεροχή του Ισραήλ και τις υπηρεσίες πληροφοριών.  Αποκάλυψε επίσης τόσο την επιτυχή στόχευση της ιρανικής αεράμυνας από το Ισραήλ όσο και ότι η ενεργή πυρηνική έρευνα βρίσκεται σε εξέλιξη στο ιρανικό στρατιωτικό συγκρότημα στο Παρτσίν, εκθέτοντας περαιτέρω την Τεχεράνη.

Αυτοί οι παράγοντες οδήγησαν τους ιρανούς ηγέτες να ξεκινήσουν μια επανεκτίμηση του αμυντικού δόγματος που εδώ και καιρό στηρίζεται στον άξονα της αντίστασης και των βαλλιστικών και πυρηνικών όπλων.  Καθώς ο άξονας της αντίστασης δεν είναι πλέον πλήρως σε θέση να παράσχει στην Τεχεράνη αποτρεπτική ικανότητα, έχει ξεκινήσει η εσωτερική συζήτηση για την εξόπλιση του πυρηνικού της προγράμματος.

Αυτό συμβαίνει την ίδια στιγμή που το Ιράν προετοιμάζεται για τη δεύτερη θητεία του Προέδρου Τραμπ. Η ανανεωμένη εκστρατεία «μέγιστης πίεσης» του Τραμπ κατά της Τεχεράνης πιθανότατα θα επιβάλει αυστηρότερες κυρώσεις και εποπτεία στις εξαγωγές και το εμπόριο πετρελαίου του Ιράν.  Ο Πρόεδρος του Ιράν Μασούντ Πεζεσκιάν ανέλαβε τα καθήκοντά του το 2023, υποσχόμενος να δώσει προτεραιότητα στην ελάφρυνση των κυρώσεων μέσω διαπραγματεύσεων και θα θέλει να φέρει εις πέρας.

Αυτό φέρνει στο Ιράν μια δύσκολη πρόκληση. Το περιφερειακό κλίμα και η αποτυχία της αμυντικής στρατηγικής της σημαίνει ότι η Τεχεράνη σίγουρα θα προσπαθήσει να επανατοποθετηθεί, τόσο για να αποτρέψει περαιτέρω απειλές όσο και για να διατηρήσει λειτουργικά τα εναπομείναντα δίκτυα αξόνων.

Κάτι τέτοιο σημαίνει ότι το Ιράν θα αφιερώσει αυτή τη στιγμή της υποχώρησης για να αξιολογήσει το περιφερειακό τοπίο, αναζητώντας ευκαιρίες για να οικοδομήσει ξανά στον Λίβανο και να αναπτύξει νέους δεσμούς μέσα στο νέο πολιτικό τοπίο της Συρίας. Θα ενισχύσει επίσης τις πολιτικές και οικονομικές επενδύσεις της στο Ιράκ και την Υεμένη.

Οι ισχυρότερες σχέσεις μεταξύ των αραβικών κρατών του Κόλπου, ειδικά με τη Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, αποτελούν ευκαιρία για καλή θέληση και επενδύσεις στις περιφερειακές σχέσεις.   Πρέπει να τα κάνει όλα αυτά, ωστόσο, ενώ ταυτόχρονα προσπαθεί να πετύχει κάποια συμφωνία με την κυβέρνηση Τραμπ, σε αυτό που θα μπορούσε να είναι η «συμφωνία ενός αιώνα».

Dr Sanam Vakil